Wat we vaak horen in keteninnovaties is iets heel menselijks: “ik wil best innoveren, en dan ben ik straks de beste van de klas. Maar als de rest in de keten zich bezighoudt met de verdere verdieping van bestaande inzichten en ontwikkelingen, verdienen zij nu al het geld. Als we dan echt iets nieuws gaan doen, dan liever allemaal tegelijkertijd.” Het gevaar van deze emotie is dat iedereen op elkaar zit te wachten. Of nog erger wel overleg en plannen heeft om samen tot innovaties te komen, maar niemand als eerste buiten de lijntjes kleurt en gaat experimenteren. Hierdoor verlies je kostbare tijd, en bovendien verdwijnt de twijfel en onzekerheid niet. Dit verloopt al moeizaam als duidelijk is wat het eindresultaat gaat worden. Laat staan in de complexe situatie waarin we nu verkeren met een sterk veranderende maatschappij, technologie en leefomgeving wat de toekomst onzeker maakt.

Ook de vraag naar duurzame verpakkingen is zo’n complex probleem. Mensen in de keten hebben natuurlijk verschillende gedachten, ideeën en wensen. Deze moeten continu op elkaar afgestemd worden. Het is dan niet alleen inhoudelijk of procedureel, maar dit gaat ook over de emotionele afstemming. In de beweging naar verbetering zijn er continue goede, minder goede en slechte kanten aan deze afstemming en die veranderen ook nog eens door de tijd heen van karakter!

Hoe kun je hiermee omgaan en toch tot innovaties komen? Hoe kun je vooruit in deze onzekerheid? De truc is niet ver weg. We hebben er allemaal ervaring mee: zie innovatie als een expliciet leerproces. Innovatie in complexe contexten is een proces van (onderling) leren en niet alleen van (onderling) weten. Leren zorgt voor bewegen van op z’n minst je ideeën. En alleen als je al lerend beweegt krijg je nieuwe invalshoeken en grip op die onzekerheid en daarmee de complexiteit.

Het gaat bij leren in eerste instantie vaak over hoe het complexe probleem voelt, letterlijk. Immers onze intuïtie is veel sneller dan ons bewuste denken. De mens is geen rationeel wezen. Besluiten zijn een samenkomst van wensen, dromen, angsten en een beetje kennis en ervaring. Het is belangrijk om die intuïtieve chaotische mix van invloeden vanuit iedere betrokkene in de keten op tafel te leggen, met elkaar uit te rafelen, opnieuw in elkaar te zetten, en af te stemmen op zo’n manier dat de onderlinge samenwerking transparant wordt voor alle betrokkenen. Transparant op inhoudelijk, procedureel maar zeker ook op emotioneel vlak.

Voor Packalive, een keteninitiatief van labeldrukkerij Geostick, voedingsmiddelenfabrikant Remia en verpakkingsproducent Hordijk, hebben de studenten van de master opleiding Communication Design for Innovation van de TU Delft tools ontworpen, die helpen om de intuïtie op tafel te leggen, te ontrafelen en het proces van samen innoveren opnieuw in elkaar te zetten. Hierdoor komen ketenpartners fysiek en mentaal in beweging en tot innoveren en tegelijkertijd voelen ze de risico’s, maar nu zijn ze bespreekbaar en zichtbaar.

Iedereen ziet andere mogelijkheden: ‘Mind your gap’ (Leijten, Van der Lingen en Rietveld). Iedere ketenpartner kan aangeven welke kennis en/of emotie dichtbij zijn/haar kern is, door eenvoudig te schuiven met de panelen. Samen met alle partners kun je dan een patroon leggen, waardoor meer inzichtelijk wordt hoe je elkaar kunt versterken, inhoudelijk en emotioneel.

Vanuit ieders eigen (on)bewuste drive: ‘Unfurling perspectives’ (Scharroo, Yen en Van der Zwet). Met een aantal ketenpartners kun je zelf aangeven welk inhoudelijk, procedureel of emotioneel perspectief je belangrijk vindt. Wat je kunt en wilt delen. Het patroon van perspectieven leidt tot een gesprek erover. En de balans daartussen is voor iedereen anders: ‘Kees’, (Lelieveld, Odenwald en Voskamp). Op een halve bol, die sowieso niet in balans is, kunnen ketenpartners hun ideeën en wensen plaatsen, samen zoeken naar een balans en beseffen hoe zij door kleine veranderingen beweging kunnen veroorzaken of juist kunnen tegengaan.

Juist deze vaak onbesproken onderwerpen zijn goed om inzichtelijk en tastbaar te maken. Pas dan kun je onderwerpen bespreekbaar maken waar je anders aan voorbij gaat. Hierdoor ontstaat er een sterke sociale basis in de samenwerking en het samen bewegen en leren bij onzekere keteninnovaties. Het zijn immers mensen die het doen.

Maarten van der Sanden (universitair hoofddocent communication design for innovation, TU Delft)
Suzanne Gooding-Hagelaar (Product manager, Geostick)